Bolwerk bouwt, bindt, beeldt uit en verbaast

Dinsdag 14 september bewonderden we de Kortrijkse culturele vrijhaven Bolwerk, een atelier, productie- en publiek huis dat niet voor één gat te vangen is. Ruben, samen met zijn broer Servaas bezieler en Bolwerker van het eerste uur, nam de aanwezige ontdekkingsreizigers mee doorheen de geschiedenis van de organisatie, de totstandkoming van het huidige atelier en langs de duurzame en ecologische waarden en filosofie. Een ding staat vast: Bolwerk deinst niet voor een uitdaging terug en het wérkt. 

Aanvankelijk was Bolwerk een rondreizend theatergezelschap. Eind 2010 kregen ze de kans om een grote mobiele infrastructuur te bouwen voor de stad Brugge. Die opdracht bood de Bolwerkers de gelegenheid van hun hobby hun beroep te maken en de organisatie vorm te geven. De bal ging aan het rollen en de structuur splitste op: het atelier bleef in Deerlijk, de publiekswerking verhuisde naar Kortrijk. Lange tijd zochten ze vruchteloos naar een geschikte locatie tot ze in 2015 op hun huidig onderkomen in de Kortrijkse industriezone botsten: een lege, verwaarloosde loods die intussen al een deel van het potentieel heeft waargemaakt. 

Bolwerk (ver)bouwt

Ze startten er drie grote werven op: de tuin, een residentieplek en een passerelle. De passerelle kijkt uit over het atelier en bevat naast een kantoor ook toiletten en een bar. Niet meer dan logische voorzieningen in elke cultureel huis, maar de Bolwerkers hebben ze wel helemaal zelf – en voornamelijk uit gerecycleerd materiaal – opgebouwd. 

Het interieur bestaat uit een kunstig vormgegeven allegaartje van oude ziekenhuis- en kantoormeubels, de vloer in het toilet werd dan weer gedecoreerd met oude affiches van hun eigen evenementen. Zo komt alles terug en gaat er niets verloren.

De passerelle opent letterlijk nieuwe perspectieven. Eigen toiletten lijken niet meer dan logisch maar tot op vandaag moeten bezoekers bij de buren naar het toilet. De gloednieuwe mezzanine biedt een uniek overzicht over het atelier. Die visuele connectie stelt de Bolwerkers in staat hun verhaal te vertellen door te tonen wat ze dagelijks doen. Via de bar op het tussenverdieping bereik je het dakterras en bots je op een immense plantenbak die dienst doet als helofytenfilter. Afvalwater wordt hier verzameld en gezuiverd door de planten, waarna het water weer gebruikt kan worden voor het sanitair, de douches in de residentie en tuinonderhoud. Zeiden we al dat er niets verloren gaat? 

Er werd bewust voor gekozen slechts twee lokalen te verwarmen: de bar en het kantoor. Beide werden grondig geïsoleerd met duurzame en indien mogelijk gerecycleerde materialen: bijzondere isolatie op basis van kalkhennep (dat makkelijk groeit en ook nog eens CO2 opslaat) en cellulose (isolatie op basis van papiersnippers). Ruben deelt trots mee dat hij voor het eerst in zijn carrière in een verwarmd kantoor kan overwinteren. Ook voor de verwarming maakten ze een doordachte keuze: een buffervat dat gevoed wordt door een zonnecollector. In de wintermaanden zullen ze bijstoken met pellets, meteen ook de reden waarom ze coöperant van Ecopower werden. 

Ateliermeester Servaas ontfermde zich over de praktische realisatie van de passerelle in samenwerking met en gesteund door vrijwilligers en freelancers. De gerecupereerde materialen tikten ze onder meer op de kop dankzij een samenwerking met Zuidwest en donaties van buurtbewoners.

Bolwerk verbeeldt

Momenteel is de stad Kortrijk eigenaar van de site die Bolwerk volledig naar haar hand zet. De creatievelingen krijgen voorlopig geen enkele garantie dat ze er mogen blijven. In de tussentijd proberen ze een verbindende rol te spelen door in dialoog te gaan met de omringende bedrijven en hun medewerkers en de connectie met lokale jeugd te stimuleren. Evenementen, producties en de atelierwerking generen de broodnodige inkomsten.De jongerenwerking Jongbloed wordt wel gesubsidieerd. Het zorgt ervoor dat de Bolwerkers het aan zichzelf verplicht zijn constant creatief te ondernemen. 

Ongeacht de uitkomst of verwachtingen van subsidies, staan er momenteel 3 projecten in de steigers die ze graag willen afronden voor het einde van 2022: een nieuwe buitenbar, een ecologische zwemvijver (en de afwerking van de kunstenaarsresidentie) en een toegangsportaal. In de bar zullen (zoals nu ook al het geval is) enkel lokale producten geserveerd worden en grote multinationals geweerd worden. Binnenkort zullen er tot 6 kunstenaars kunnen verblijven in een uit de kluiten gewassen tiny house, met daaraan verbonden een zwembad waarin bezoekers in gezuiverd toiletwater plonzen. Een monumentale toegangspoort tot slot zal het aangrenzende jaagpad verbinden met het tuinpad en de overgang tussen private en (gecontroleerde) publieke ruimte markeren. Elk project moet bezoekers en gasten tot nadenken stemmen over zichzelf en hun impact op planeet en elkaar.

Bolwerk verbindt

Ook in de grote tuin naast de hangar tiert het welig van bedrijvigheid. De tuin is een ontmoetingsplek en deels gecontroleerde publieke ruimte, maar ook een statement dat zelfs in een stedelijke context groene ruimte met een bloeiende biodiversiteit mogelijk is. De moestuin stoelt volledig op de principes van permacultuur, uitheemse plantensoorten worden strikt gemeden en de poel is een paradijs voor lokale amfibieën. Ook het gras wordt op een ecologisch verantwoord en low-tech gesnoeid, dankzij een verplaatsbaar konijnenhok.

Een groepje vrijwilligers houdt er ook bijen bij. Bolwerk daagt bedrijven uit de buurt uit door ze een potje lokaal geteelde honing aan te bieden voor elke werknemer indien de werkgevers zich engageren om een bloemenweide op hun terrein in te richten. De verstandhouding tussen een creatieve culturele vrijhaven en een industriezone kan dus ook letterlijk vruchten afwerpen. 

Jongbloed is de jongerenwerking die als een rode draad door de organisatie loopt. Het platform biedt jong geweld de kans laagdrempelig, experimenteel en multidisciplinair samen te werken. Zo stimuleert het emancipatie en eigenaarschap. Bolwerk Artistiek Festijn, kortweg BAF, is daar een onmiddellijk bewijs van: de spin-off waarbij enkele Bolwerkvrijwilligers jonge beeldende kunstenaars uit de regio begeleiden en voor het eerst laten samenwerken aan hun eerste expo. 

Wil je nooit nog een praktijksafari missen? Ontdek onze volgende uitstappen op onze kalender of schrijf je in op nieuwsbrief. Benieuwd waar we nog zoal op bezoek gingen?