Forum Antwerpen: een terugblik
Tijdens het Pulse Forum in Arenberg (27/02/2025, Antwerpen) brachten we ons netwerk samen rond vier gesprekstafels. Elke tafel focuste op één concrete praktijk rond duurzaamheid. Het resultaat: open gesprekken, inspirerende voorbeelden en gedeelde uitdagingen. Voorafgaand aan de gesprekstafels, mocht gastlocatie Arenberg hun eigen duurzaamheidswerking presenteren. Programmator Reintje Daans en artistiek coördinator Christel Kumpen namen ons mee in het verhaal van een huis dat meer is dan een gebouw. In dit verslag lees je het overzicht van de rijkdom aan inzichten die uit deze sessies voortkwamen.
Plenair: Arenberg
Arenberg is een netwerk van podia, verspreid over Antwerpen. Denk aan de Schouwburg in het centrum, het iconische OLT Rivierenhof in Deurne en het bruisende MAD Festival in Park Spoor Noord. Arenberg werkt vanuit één missie: kunst brengen in dialoog met de stad, haar bewoners en haar makers – van lokaal talent tot internationale artiesten. Niet alleen op het podium, maar ook achter de schermen wordt bewust gebouwd aan een duurzame en inclusieve werking.
Ze investeren commerciële opbrengsten in artistieke en maatschappelijke projecten, altijd aanvullend op wat er al is. Hun netwerk? Een bonte mix van partners zoals Rataplan, WIPCOOP, Toneelhuis, Scum Studios, Ell Circo D’ell Fuego en vele anderen – allemaal met hetzelfde doel: de stedelijke diversiteit zichtbaar maken in cultuur.
Maar duurzaamheid is een uitdaging, zeker met zoveel verschillende werkplekken en snelheden. Reintje zoomde in op de zes speerpunten van hun werking: Energie, Materialen & Afval, Eten & Drank, Reizen & Transport, Water en Community. Ze deelde eerlijk wat al goed loopt, maar ook waar het nog wringt – van logistieke puzzels tot gedragsverandering.
Kortom: Arenberg bewijst dat duurzaamheid in cultuur niet één vaste formule is, maar een traject van vallen, opstaan en vooral samenwerken.
De vier gesprekstafels
Tafel 1 – Antwerpse Musea: duurzaamheid als gedeelde verantwoordelijkheid
Spreker: Delphine Maenhout - Museum Plantin-Moretus
De Antwerpse Musea voeren sinds enkele jaren een breed en geïntegreerd duurzaamheidstraject. Vanuit de overtuiging dat duurzaam denken alleen slaagt als het gedragen wordt door de hele organisatie, wordt in elk museum een actieplan op maat uitgerold. Hierbij laten ze zich inspireren door de holistische methodiek uit de ‘Toolbox Mobilising Museums for Climate Action’ en werken ze nauw samen met initiatieven als Stadslab 2050 en het stedelijke Klimaatplan.
Het traject kreeg in 2023 een sterke impuls via een reeks sessies onder begeleiding van internationaal expert Henry McGhie. Daaruit ontstonden vijf actieve werkgroepen rond duurzaam tentoonstellen, aanbestedingen en offertes, carbon footprint, duurzaam gebouwbeheer en monitoring.
In 2024 en 2025 wordt het traject verdergezet binnen een strategisch kader, waarbij duurzaamheid één van de zes centrale doelstellingen vormt voor de volledige museumgroep. Via brainstorms worden de acties geëvalueerd, gebundeld en aangescherpt.
Uit het gesprek kwamen ook reflecties en vragen naar boven: hoe kunnen cijfers dienen als hefboom voor duurzame verandering? Welke rol kan een gedeeld digitaal platform spelen in kennisdeling? En hoe verhoudt duurzaamheid zich tot inclusie – zijn die twee per definitie verenigbaar?
Tafel 2 – KdG Hogeschool: duurzame keuzes gedragen maken
Spreker: Gunilla de Graef - KdG Hogeschool
Op basis van recente data uit een bezoekerssurvey ging KdG Hogeschool in op de houding van het publiek ten opzichte van duurzame keuzes op evenementen. Thema’s als herbruikbare bekers, plantaardige catering en kraanwater kwamen uitgebreid aan bod, met bijzondere aandacht voor leeftijdsverschillen en culturele gewoontes.
De gesprekken zoomden in op de rolverdeling tussen bezoekers, organisatoren en beleidsmakers. Duurzame keuzes blijken pas echt effect te hebben wanneer ze ingebed zijn in een bredere visie én helder gecommuniceerd worden. Taal speelt hierbij een sleutelrol: zo blijkt het effectiever om de nadruk te leggen op smaak en herkomst dan op de vegetarische of veganistische aard van een maaltijd.
Er werd ook stilgestaan bij het spanningsveld tussen economische logica en ecologische ambitie. Transparantie blijkt daarbij essentieel – niet alleen om greenwashing te vermijden, maar ook om geen kansen te missen door overmatig ‘green hushing’.
Deze interessante links met betrekking tot het werk van KdG Hogeschool geven we je graag nog mee:
Tafel 3 – DE SINGEL: van ideeën tot structurele actie
Sprekers: Katrijn De Wit en Ben Van der Mueren – DE SINGEL
Bij DE SINGEL is duurzaamheid geen randzaak, maar een gedeeld traject dat breed verankerd wordt in de werking. In 2023 startte de organisatie een intern proces waarbij elk team ideeën aanreikte – van kleinschalige verbeteringen tot structurele ingrepen. Enkele realisaties tot nu toe: een beter georganiseerd containerpark, gebruik van uitsluitend watergedragen verf, aankopen bij lokale drankleveranciers en een haalbaarheidsstudie naar een windmolen op de site.
Om continuïteit te verzekeren werd "DE OPEN SINGEL" opgericht: een interne werkgroep met vertegenwoordigers uit alle teams én de directie. Zij waken over de voortgang, signaleren obstakels en houden duurzaamheid op de agenda.
In 2024 werd bovendien een energieprestatiecontract (OEPC) opgestart met als doel een daling van 25% in het elektriciteitsverbruik. Denk hierbij aan relighting met LED-verlichting, frequentiesturing van verwarmingspompen en uitbreiding van zonnepanelen.
Een belangrijk element in dit traject is datamanagement: door processen te optimaliseren en informatie te centraliseren, kunnen middelen efficiënter ingezet worden – met meer ruimte voor de kernmissie: kunst.
Tafel 4 – De Blikfabriek: duurzaamheid als gedeelde ruimte
Spreker: Joris Goorden – De Blikfabriek
Aan tafel bij De Blikfabriek lag de nadruk op duurzaamheid in de brede zin: als praktijk van hergebruik, samenwerking en sociale verankering. Er werd uitvoerig gesproken over het belang van vrijplaatsen voor kunstenaars – plekken waar jong talent de ruimte krijgt om te experimenteren en te groeien.
Ook de circulaire insteek kwam sterk aan bod: het delen en hergebruiken van materialen in de socio-culturele sector is niet alleen ecologisch relevant, maar biedt ook kansen voor samenwerking tussen kleinere initiatieven en grotere instellingen.
Een belangrijk aandachtspunt was de positie van jongeren in de rand van de stad, zoals in de buurt rond De Blikfabriek. Het beperkte aanbod voor deze doelgroep, gecombineerd met een eerder afwachtend beleid, zorgt ervoor dat kansen dreigen verloren te gaan. Dit werd benoemd als een collectieve uitdaging waaruit ook het potentieel voor samenwerking spreekt.
Slotbeschouwing
Vier tafels, vier invalshoeken, één gedeelde ambitie: duurzaamheid waarmaken in de de eigen sectoren en de samenleving. Wat wederom bleek, is dat de duurzame transitie niet op zichzelf staat. Ze raakt aan inclusie, aan publiekswerking, aan infrastructuur en aan beleidskeuzes. Maar vooral: het is een gedeeld proces, gevoed door samenwerking, reflectie en concrete actie.
