Werkbezoek bij BELvue

Op maandag 29 april 2024 bezochten we met een diverse groep erfgoed- en museummedewerkers het BELvue museum in hartje Brussel, waar we uit eerste hand de milieuverantwoorde visie van het museum ontdekten.  Deze activiteit was in samenwerking met FARO en past in een reeks van praktijkbezoeken bij M Leuven in 2023 en Plantin-Moretus in 2022. BELvue verwierf in 2023 het Green Key-label, een label dat internationaal wordt erkend en dat bedrijven in de toeristische sector beloont als ze extra aandacht hebben voor het milieu en hun ecologische voetafdruk verkleinen. De medewerkers van het museum toonden de deelnemers een blik achter de schermen en focussen daarbij op de thema’s die de milieuverantwoorde visie van het museum ondersteunen. BELvue ontwikkelde een sterke educatieve werking waarin sensibilisering rond maatschappelijk actuele thema’s, zoals klimaatverandering en burgerschap, centraal staan. De medewerkers van BELvue gingen in verschillende workshops met de deelnemers aan de slag. In de namiddag gingen we in doorschuivende tafelgesprekken dieper in op het duurzaamheidsbeleid van de Antwerpse musea, duurzame digitalisering in de Brusselse museumsector en hoe MSK Gent aan een duurzaam museum bouwt.

Jordi Bessemer (educatief medewerker van BELvue) lichtte het doorgedreven duurzaamheidsbeleid van het museum toe. Recent verwierf BELvue het Green Key-label, dat bedrijven in de toeristische sector beloont als ze extra aandacht hebben voor milieu en hun ecologische voetafdruk verkleinen. Wat betekent deze erkenning voor de verschillende aspecten van de museumwerking? Welke impact heeft het Green Key-label voor de interne én externe werking? An Lavens, directeur van BELvue ging later nog in op concrete vragen vanuit het publiek.

Musea voor maatschappelijke verandering

Het BELvue museum stelt zich de vraag hoe musea kunnen dienen als katalysatoren voor positieve maatschappelijke veranderingen. Het gebouw is een stille getuige geweest van talloze maatschappelijke veranderingen door de jaren heen: van luxehotel, tot prinselijke residentie en uiteindelijk als museum. Opmerkelijk is dat veel van de historische integriteit bewaard is gebleven, met voornamelijk veranderingen aan het interieur om aan de nieuwe noden te kunnen voldoen. Het exterieur van het gebouw is grotendeels beschermd, waardoor het tot nu moeilijk was om grote ingrepen te doen. Een uitzondering daarop is het atrium, dat dateert van de jaren 1990, waarin de deelnemers tijdens dit werkbezoek werden ontvangen. De toenemende urgentie van de klimaatcrisis heeft ook bij overheidsinstanties tot een grotere flexibiliteit geleid en het inzicht dat ook dit soort gebouwen de 21ste eeuw moeten binnengebracht worden. Samen met de dienst Monumenten en Landschappen is BELvue begonnen aan de uitdaging om elk aspect van het gebouw aan te pakken, om zo een uitgebreide en duurzame renovatie op te starten.

“Musea staan op de drempel van verandering, niet enkel als hoeders van het verleden maar ook als pioniers van de toekomst.” - An Lavens (BELvue)

An Lavens peilde op de laatste NEMO conferentie in Lahti (Finland) bij de deelnemers naar de betekenis van duurzaamheid in musea. De respons onthulde een gezamenlijke drijfveer voor verandering en innovatie. “Musea staan op de drempel van verandering, niet enkel als hoeders van het verleden maar ook als pioniers van de toekomst.” Het toont volgens An aan dat we moediger moeten zijn en actie ondernemen. “We hebben een collectieve missie: musea moeten duurzaamheidsdoelstellingen vaststellen die als inspiratie kunnen dienen. Het benadrukt de kracht van samenwerking, de noodzaak van nieuwe denkwijzen en de verantwoordelijkheid die wij dragen in elk aspect van ons werk.”

Het gaat er niet om om de standaard te volgen, maar om deze te zetten. Daarom moeten musea zich de vraag stellen of ze effectief genoeg doen en of ze de grenzen van het mogelijke kunnen verleggen. Zo nemen veel musea nu al concrete stappen: duurzaam tentoonstellingsmateriaal, correct afvalbeheer, energie-efficiënte maatregelen, enzovoort. Het stapje verder kan dan zijn: transformatie van een groendak voor isolatie en een leefgebied voor stedelijke fauna, cafetaria’s met enkel nog lokale en ethische producten, het delen van lege ruimtes buiten de openingsuren, enzovoort. De voorbije 2 decennia legde de museumsector al een hele weg af: van toegankelijkheid over diversiteit en - sterk aangedreven door de pandemie - een grotere nadruk op digitalisering. De toename van virtuele ervaringen en de afhankelijkheid van digitale hulpmiddelen hebben een steeds groter wordende ecologische voetafdruk, van energieverbruik door datacenters tot elektronisch afval door verouderde apparatuur. “Hoe (h)erkennen we de impact van die digitale praktijken en kiezen we voor groenere technologieën, energie-efficiënte serverinfrastructuur en duurzame digitale toegankelijkheid?” In de namiddag zou Mathilde Oechsner dieper ingaan op de digitale uitdagingen. 

Continu leerproces

“Het formuleren van missieverklaringen en het behalen van certificeringen zijn een start, maar echte verandering komt tot stand door de onvoorwaardelijke inzet van een team en de actieve samenwerking met dienstverleners en partners.” Bij BELvue zetten ze sterk in op een verschuiving van de collectieve mindset en hanteren ze een alomvattende benadering van duurzaamheid: bij elke aankoop, tentoonstelling en activiteit wordt de ecologische impact in rekening gebracht. “Duurzaamheid in de operationele praktijk is een continu leerproces dat kritisch denken vereist.”  

BELvue is meer dan een museum, het is ook een educatief centrum dat zich inzet voor onder andere klimaatbewustzijn. Via workshops en interactieve tentoonstellingen worden bezoekers, vooral jongeren, geïnformeerd en geïnspireerd om kleine, maar betekenisvolle actie(s) te ondernemen. De kracht van dialoog staat centraal om polarisatie te overstijgen en begrip voor elkaar op te kunnen brengen om gezamenlijk de klimaatcrisis aan te pakken. Die dialoog gaat ook in twee richtingen en verrijkt omgekeerd ook de medewerkers van het museum. 

An Lavens geeft toe dat het BELvue als project van de Koning Boudewijnstichting en dus als privé museum het voordeel geniet snel te kunnen schakelen: getuige daarvan de ingrijpende klimaatbewuste renovatie die het museum plant, met een heel zichtbare structuur als statement voor de bezoekers en buitenwereld. Bij die prijswinnende renovatie behoudt het museum het authentieke karakter en de rijke geschiedenis. 

Workshops 

Daarna was het tijd voor actie en proefden de deelnemers van de workshops die de educatieve dienst ontwikkelde. Alle educatieve initiatieven van het museum staan onder toezicht van een pedagogisch comité aangevuld met experten. De vaste educatieve medewerkers van het museum geven diverse workshops onder de noemer ‘burgerschap en democratie’, gelinkt aan de thema’s van de tentoonstellingen in het museum en dus telkens brandend actueel en maatschappelijk relevant.

Jordi Bessemers vertelde meer over de spellen ‘BELville’ en ‘Klimaatburgers’. ‘BELville’ is een rollenspel voor leerlingen van het secundair waarin ze leren om belangrijke thema’s zoals klimaat, financiering en welzijn aan elkaar te koppelen. Daarbij ook aandacht voor duurzamere productontwikkeling. ‘Klimaatburgers’ is een workshop waarbij een reeks kaarten met vragen uitnodigen tot dialoog en zo draagvlak en toenadering tot elkaar stimuleren. 

Aurélie Cerf (educatief medewerker BELvue) nam ons mee op ‘Expeditie Inclusief’, een workshop voor kinderen tussen 6 en 10 jaar die in deze expeditie spelenderwijs de klimaatproblematiek beter leren kennen. 

Tafeldans

In 2023 zetten de Antwerpse musea een traject op rond duurzame ontwikkeling op basis van de Sustainable Development Goals (SDG’s) in samenwerking met de internationale expert Henry McGhie. Het doel van het traject was  om met een kernteam van verschillende profielen uit de Antwerpse musea een actieplan te ontwikkelen voor en door de musea rond thema’s gelinkt aan de SDG’s en dat ook te verankeren in het beleid. Eva Jacobs (Antwerpse musea) ging dieper in op het verloop van dit traject, de geleerde lessen en toekomstige uitdagingen. 

De Brusselse musea startten vanuit BrusselsMuseum een werkgroep rond duurzaam digitaliseren in de Brusselse museumsector, in samenwerking met EventChange. Mathilde Oechsner De Coninck (voordien BrusselsMuseums, nu BELvue) bood een overzicht van de thema’s waarover de werkgroep zich buigt, zoals bewustzijn rond de impact van digitalisering, ticketing, archivering, het delen van informatie, digitale hygiëne en geletterdheid, de meerwaarde voor bezoekers, scenografische aspecten, enzovoort. Het is duidelijk dat er rond digitaal werken in de praktijk nog heel veel vraagtekens circuleren en veel culturele instellingen zijn nog op zoek naar expertise, antwoorden en begeleiding.

MSK Gent biedt nu al een tijdje klimaatrondleidingen aan, waarbij gidsen klimaatthema’s aankaarten bij de bezoekers aan de hand van verschillende kunstwerken uit de vaste collectie. Séverine Baert en Melissa Melssens (MSK Gent) vertelden hoe deze rondleiding tot stand kwam, de impact voor de organisatie, medewerkers en publiek, maar ook hoe de rondleidingen passen in een duurzaam MSK en hoe ze verder bouwen aan een MSK dat alle SDG’s in acht neemt en welke partnerschappen ze daarvoor aangaan. 

Vooruitblik 2025

Na een plenaire terugkoppeling over de tafelgesprekken sloten we de dag af met een korte poll onder de deelnemers: welke thema’s en locaties willen ze tijdens een volgende bezoek bestuderen? Wordt vervolgd! Houd onze website en nieuwsbrief in de gaten voor volgende activiteiten. Voor meer informatie kan je steeds terecht bij Ruben.

Met bijdragen van en dank aan: Monique Verelst (FARO), Lenie Steels (Pulse), Eva Jacobs (Antwerpen), Séverine Baert en Melissa Melssens (MSK Gent), An Lavens, Jordi Bessemers, Aurélie Cerf , Mathilde Oechsner De Coninck en alle andere medewerkers van BELvue.