Hoop en geloof om samen door de klimaattransitie te gaan
Dit artikel werd geschreven door Nimfa Tegenbos van OP/TIL.
In maart 2024 liep het traject af dat OP/TIL, samen met Pulse Transitienetwerk organiseerde rond cultuur en klimaat. We nodigden lokale cultuurprofessionals uit om aan een concreet plan te werken, om gangmaker te worden in de klimaattransitie.
Griet Ivens, directeur van Cultuurcentrum Ter Dilft in Bornem en Sofie De Schutter, coördinator cultuur, toerisme en mondiaal beleid in Kruibeke, namen de uitdaging aan en volgden het traject van vier dagen.
Een grote honger naar inspiratie
Griet: “Bornem ligt aan de Schelde, die een grote impact heeft op onze regio. Door de jaren heen is de rivier ingedijkt. Dat, samen met te veel verharding, creëert problemen. Op dit moment zijn de Sigma-werken bezig, grote infrastructuurwerken aan de dijken. Om zo overstromingsgebied te creëren, zodat de rivier weer ruimte krijgt.”
“We koesteren die rivier en brengen de problemen onder de aandacht via beeldende kunst, theater en lezingen. Bornem trekt dat nu op gang, maar we zouden graag meer bondgenoten vinden, langs de Schelde. Bij andere cultuurhuizen bijvoorbeeld.”
“We leggen dus al de link met de natuur, met het klimaat. Sommige cultuurhuizen gaan daar soms nog verder in. Zowel inhoudelijk als praktisch. Ik startte de opleiding dus met een grote honger naar inspiratie.”
Sofie: “Bij ons organiseert de milieudienst een klimaatweek, maar dat is eerder droog en belerend. Vooral de scholen komen dan. Ze willen in de toekomst een ruimer publiek bereiken. Het leek me interessant om dit te koppelen aan onze werking. Wat als de cultuurdienst dit mee organiseert? Wij zijn net ervaren in het samenbrengen van verschillende mensen.”
“Ik zou het ecologisch denken in onze toekomstige werking ook willen integreren, ook binnen de gemeente. Hoe kunnen we het anders doen? Hoe zorg je bijvoorbeeld voor vegetarische catering zonder dat het weerstand opwekt bij mensen omdat ze geen vlees krijgen? Wat als je een foodtruck plaatst met super lekker eten, dat toevallig ook vegetarisch is?”
“We hebben hoop nodig en het geloof dat we samen door de klimaattransitie kunnen gaan. Er wordt te snel gezegd dat het niet lukt. Transitie is een mooi woord, het is verandering, maar niet per se achteruitgang.”
Geef het goede voorbeeld en wees alert
Zelf waren ze al overtuigd, maar hoe maak je anderen bewust van de klimaatproblematiek, en hoe neem je hen mee in een positief verhaal?
Sofie: “Mijn eerste reactie was ook: wat kan ik nu vanuit cultuur doen? Maar omdat ik in mijn persoonlijk leven zo met klimaat bezig ben, ben ik wat verder gaan lezen. En ik vroeg me ook af hoe ik andere diensten kan meekrijgen in dat verhaal. Onze jeugddienst stuurt bijvoorbeeld nog altijd naar elk kind een plastic gadget op.”
In Bornem kan je de punten die je spaart met je UiTPAS, inruilen tegen een totebag. Maar uit cijfers blijkt dat gebruikers van de pas een gratis drankje, of een gratis zwembeurt verkiezen.
Griet: “Dingen die je kan doen dus, niet die gadgets. Hier heb je meteen een argument om te kiezen voor een meer ecologisch alternatief, gesteund door die cijfers. Ondertussen kan je bij ons voor een bepaald aantal punten ook tijdelijk een kunstwerk in huis halen, via Kunst aan Huis.”
Tijdens de opleiding kwamen die heel concrete voorbeelden ook aan bod. Het ging over kiezen voor LED-lampen voor je verlichting, of wateropvang voor de toiletten, een goede isolatie, zonnepanelen … je kan er heel erg ver in gaan. Zoals VierNulVier in Gent, die beslist hebben om geen gas meer te gebruiken. Dat is al heel ingrijpend.”
“Ze hebben een experiment gedaan met zonnepanelen, op een bootje, omdat ze aan het water liggen, ze kweken lokale groenten. Dat vind ik heel fijne dingen en ze durven het ook echt uit te proberen. Ze geven een voorbeeld, tonen dat het anders kan, en sensibiliseren zo. Zowel het publiek als het eigen personeel. En ruimer.”
“Ik merk dat ik, sinds de opleiding, ook wat alerter ben geworden, voor zaken die op gemeentelijk vlak gebeuren bijvoorbeeld. We hadden laatst een opleiding met leidinggevenden, en de gemeente had een boot gehuurd om een tocht te maken van Temse naar Sint-Amands. Een dieselboot.”
“Die dieselmotor heeft heel de dag gedraaid. Dit had vermeden kunnen worden, maar ik merkte dat ik alleen stond met die reflex. Er is dus nog werk aan de winkel. Ik heb het vermeld, zonder belerend te zijn geweest.”
Sofie: “Belerend zijn, helpt niet. Wat wel werkt? Ik geloof in de verbeelding van kunstenaars. Veerle Van Schoelant van 30CC vertelde over een kunstenaar die in het kader van Warm Alarm in de stad met oranje plakband had aangegeven hoe hoog de zeespiegel zou komen, binnen x aantal jaren, door de opwarming van het klimaat. Dat is heel erg visueel, en voelbaar.”
Kunst en cultuur zorgen voor nuance, én hoop
Griet: “Ik geloof dat kunst en cultuur ook kunnen zorgen voor nuance. Er komt zoveel op ons af. Het is onmogelijk om vat te krijgen op wat er klopt of niet klopt. Het lijkt bijvoorbeeld goed om zonnepanelen te leggen. Maar hoe zit het met de productie en de recuperatie van het materiaal voor die panelen? Het is niet allemaal zo zwart-wit.”
“We programmeerden de voorstelling ‘De zaak Shell’ (een theatervoorstelling van DeNwe Tijd, red.), waarin de verschillende standpunten aan bod komen. Ook het standpunt van de CEO van Shell, de klimaatbeweging, de politiek. De voorstelling belicht die allemaal. En het is goed om al die standpunten eens te horen.”
Sofie: “Nuance is inderdaad belangrijk. We moeten de mensen vooral niet de afgrond in duwen, en zeker ook niet veroordelen. Bovendien geloof ik er in dat cultuur er via die verbeelding wat hoop in kan brengen. Want het is allemaal zo’n doemscenario. Misschien is er wél nog perspectief …”
Griet: “We hebben hoop nodig en het geloof dat we samen door die transitie kunnen gaan. Er wordt te snel gezegd, dat het niet lukt. Transitie is een mooi woord, het is verandering, maar niet per se achteruitgang.”
Wat als je mag dromen? Wat zouden jullie dan willen doen in functie van het klimaat?
Griet: “Als ik mag dromen, dan zou ik onze site ontharden om er een groene site van te maken. Opdat mensen met plezier met de fiets en het openbaar vervoer komen. En tegelijkertijd solidair zijn met mensen die minder mobiel zijn en wel nog met de auto komen.”
“Ik zou het ook willen doortrekken in onze werking. Ik had bij ons team van programmatoren laten vallen om het principe te hanteren om geen internationale artiesten te laten invliegen, tenzij ze in een tournee zitten. En ik kreeg de vraag van een collega, of we toch niet een Canadese kunstenaar konden laten overvliegen. Want die wou zijn vlucht zelf betalen. We moesten alleen de uitkoopsom betalen.”
Sofie: “Je moet juist weg van dat zwart-witdenken, niet? Je kan ook beslissen om dit jaar wel die Canadese kunstenaar te laten komen, maar dan het jaar daarop kies je voor een lokale kunstenaar. Het gaat volgens mij over evenwicht.”
Linken leggen met andere sectoren
Griet: “Ik droom ervan het project ‘Stem van de Rivier open te trekken langs de Schelde. Het is een blauw lint waarlangs heel wat cultuurhuizen liggen. Wat als we de handen in elkaar slaan en werken aan een permanent project met wisselend kleine en grote events? En met een groter draagvlak voor bewustmaking.”
“Tom Wezenbeek van Nationaal Park Scheldevallei zit mee in het project van de ‘Stem van de Rivier’. Het is fijn dat je een netwerk creëert dat buiten het culturele gaat. We staan voor een kunstintegratieproject van duo Gijs Van Vaerenbergh in heel nauw contact met de Vlaamse Waterweg en met een ingenieur. Zo kunnen we superinteressante bruggen leggen.”
“We komen in contact met vakgebieden die strikt genomen niet met cultuur te maken hebben, maar cultuur is wel de katalysator.”
Sofie: “Het mooie aan het werken binnen cultuur, is dat we voor elk ding dat we doen wel met iemand anders samenwerken. Je weet op voorhand niet waar je zal uitkomen en je krijgt sowieso een cocktail door de verschillende perspectieven.”
Of, je kan ook je kar hangen aan een al bestaande werking.
Griet: “We willen samen bekijken hoe we de Brieventsunami van Warm Alarm kunnen uitrollen over heel Vlaanderen. Het is een heel eenvoudig format, dat veel meer impact kan hebben op de politiek. Je kan het op één of andere manier wel in je werking schuiven, hoe groot of hoe klein je bibliotheek of cultuurhuis ook is. Het is een mooi voorbeeld van sensibilisering. En als je wil kan je het makkelijk uitbreiden, er een week van maken, of er verschillende doelgroepen bij betrekken.”
Wil je mee een Brievenstrunami veroorzaken? Mail naar annelien@cultuuroptil.be