“We zijn een huis vol verhalen en we willen een breed publiek laten proeven van de schoonheid en de kracht van literatuur. Het leek ons ook waardevol om deze literaire archivalia te gebruiken om psychisch kwetsbare mensen hun eigen verhaal te laten vertellen. Iedereen heeft zijn verhaal en het is een kunst dat verhaal te vertellen.”

Lies Galle
Collectiebeheerder Letterenhuis
Begeleidster ‘Kleine documenten, grote verhalen’

‘Kleine documenten, grote verhalen’

‘Kleine documenten, grote verhalen’ is een project rond letterkundig erfgoed en psychisch welzijn. Het vind plaats in het Antwerpse Letterenhuis. Dit is het letterkundige archief van Vlaanderen met als missie de zorg voor het Vlaamse literaire erfgoed. Vertrekkend van de uit het leven gegrepen verhalen van Vlaamse schrijvers en schrijfsters wiens literaire nalatenschap in het archief bewaard wordt gaan psychisch kwetsbare mensen zelf aan de slag om hun eigen verhaal te verbeelden en te vertellen.

Het project is een samenwerking tussen het Letterenhuis en de HerstelAcademie SaRa. Het project wordt gesteund door Iedereen Leest en Faro – Vlaams steunpunt voor cultureel erfgoed.

Leerrijke samenwerking zorgsector

De keuze voor dit traject is heel bewust gemaakt, zeker omdat het van meet af aan duidelijk was dat het om een praktijkervaring moest gaan. We wisten ons bij dit project geruggesteund en gestimuleerd door een aantal organisaties. Iedereen Leest en het Boekenoverleg stelden een actieplan leesplezier op, waarin een van de acties een pilootproject met literatuur en geestelijke gezondheidszorg was. Faro heeft verschillende pilootprojecten omtrent erfgoedcollecties, gezondheid en welzijn opgezet – en meet ook de impact van deze projecten. Samen hebben we dit project uitgewerkt.

Het Letterenhuis bewaart archiefdocumenten (brieven, manuscripten, notitieboekjes, foto’s, recensies, …) van Vlaamse schrijvers en schrijfsters van vroeger en nu. Deze documenten geven een unieke en intieme inkijk in hun leven. Hun leed en vreugde hebben zij verwerkt tot romans en gedichten. We zijn dus letterlijk een huis vol verhalen. We gaan er van uit dat we psychisch kwetsbare mensen kunnen inspireren met deze verhalen waarin zij zichzelf kunnen herkennen, met krachtige poëzie en literatuur die onder woorden brengt wat ze zelf niet altijd meteen kunnen zeggen. Op basis van de hen aangereikte verhalen en het hierbij horende archivalisch materiaal willen we hen ook stimuleren om hun eigen verhaal te verbeelden en te vertellen.

Een traject van ‘Kleine documenten, grote verhalen’ bestaat uit zes opeenvolgende sessies van anderhalf tot twee uur. Tijdens een eerste bijeenkomst verkennen we samen met de deelnemers het archief. Wat wordt er bewaard? Van wie? Welke verhalen vinden we? De week er op werken we verder op het materiaal van het Letterenhuis. Tegelijkertijd introduceren we verschillende manieren om verhalen te vertellen. Met deze kennis en instrumenten gaan de deelnemers de hierop volgende weken zelf aan de slag om een eigen verhaal te vertellen en te verbeelden. Ze worden hierin begeleid door ons. Na zes weken organiseren we een professioneel vormgegeven tentoonstelling in onze ruime inkomhal, met plechtige opening. Deze tentoonstelling is gedurende een aantal weken vrij te bezoeken.

We hebben het traject nu al twee keer doorlopen. Persoonlijk vond ik het telkens een hartverwarmende en verrijkende ervaring. Sommige deelnemers toonden voor het eerst hun tekeningen of gedichten aan hun families. Ik vind het erg sterk hoe ze het aandurven om met hun verhaal naar buiten te komen. De deelnemers treffen me met hun vertelling en ik vind het ongelooflijk mooi hoe ze aan de archiefdocumenten een nieuwe betekenis toekennen – en zo onze collectie voor een ander en breed publiek op een creatieve manier ontsluiten. Het is bijvoorbeeld fijn om de liefdesbrieven van Paul van Ostaijen op verschillende manieren te lezen, zeker als daar persoonlijke kanttekeningen aan gekoppeld worden.

Voor het Letterenhuis was het ook nieuw en leerrijk om samen te werken met de zorgsector, hier in de eerste plaats met de HerstelAcademie. We konden veel leren van elkaar, bijvoorbeeld hoe we communiceren of hoe we onze rol als erfgoedinstelling in onze eigenheid kunnen invullen, zonder psycholoogje te willen of te moeten spelen.